ერთი ლექსის ისტორია

(ჩანახატი)

წინანდალი...
სახლი-სასახლე, ჯადოსნური პარკი...
ნოემბერია, მაგრამ ჯერ კიდევ მწვანე.გიგანტი ხეების მომაჯადოებელი სამეფო. ალაგ-ალაგ შერევია სიყვითლე ხეივნებს. აკაცია, მაგნოლიები, მიმოზები,…… საუკონოვანი ცაცხვი უზარმაზარი ფუღუროთი, ზღაპრული მწვანე მასივი. მხოლოდ დროდადრო თუ დაუბერავს სიო და ხეებს წყდება გამხმარი ფოთლები, ნარნარით ცვივა და ეკონება მიწას, და მსუბუქი ყვითელი შეაქეთ ამ გრანდიოზულ სიმწვანეში.სამრეკლოდან, სადაც ნინო ჭავჭავაძე გრიბოედოვზე დაინიშნა, თვალწინ იშლება ალაზნის ხეობა. ირგვლივ სიჩუმეა, მხოლოდ ჩიტების ჭიკჭიკი ისმის.
დაღამდა… . . .
ღია ფანჯრებიდან ისმის მუსიკის ჰანგები. პატარა ფრანგული პიანინო, რომელიც ოდესღაც გრიბოედოვმა აჩუქა ნინოს, დგას სასტუმრო ოთახის ფანჯარასთან.
მრგვალ მაგიდასთან სტუმრები სხდებიან, ისმის სადღეგრძელოები და ბროლის ჭიქების წკრიალი.
ვიღაც შემოდის. ეს ნიკოლოზ ბარათაშვილია. ის სულ ყმაწვილია, მეოცნებე, ოდნავ მოიკოჭლებს.
ნინო ჯდება პიანინოსთან. გვერდით დგას ეკატერინე. ბარათაშვილი არ აცილებს მას თვალს. დები მღერიან სიმღერას ,,ბულბული და ვარდი." ლექსი დაწერა ალექსანდრე ოდოევსკიმ, ქართულად კი თარგმნა ა. ჭავჭავაძემ. სასტუმრო ოთახის შუაგულში სხედან ოდოევსკი და ლერმონტოვი. დები სთხოვენ ბარათაშვილს, წაიკითხოს ,,ბულბული და ვარდის" მისეული ვარიანტი. ის კითხულობს ლექსს, ნინო კი უთარგმნის რუს სტუმრებს.
აი განათდა ა. ჭავჭავაძის კაბინეტი. ალექსანდრემ იქ შეიპატიჟა სტუმრები, ოდოევსკი და ლერმონტოვი. ისინი შემოუსხდნენ მასპინძლის საწერ მაგიდას. ჭავჭავაძე უჩვენებს თარგმნილ წიგნებს. შემდეგ რვეულიდან უკითხავს თავის ლექსებს და იქვე უთარგმნის. საუბრობენ. თემა თემას ცვლის.……
კაბინეტში შუქი ქრება. ისინი ბრუნდებიან სასტუმრო ოთახში. იქ დგას ნინო, გამოწვდილ ხელებზე ხანჯალი უდევს. ის ლერმონტოვს აწვდის ხანჯალს. ნიშნად იმისა, რომ ის სულით მტკიცე იყოს, როგორც ჭეშმარიტ პოეტს შეეფერება.
- სტუმრისთვის გამოყოფილ ოთახში ლერმონტოვი რაღაცას წერს ჩქარა, თავაუწევლად. როგორც კი ამთავრებს, ჩუმად გამოდის თავისი ოთახიდან, და ფთხილად აკაკუნებს ბარათაშვილის ოთახის კარზე. მას ჯერ არ ძინავს და შეიპატიჟებს სტუმარს. ლერმონტოვი უკითხავს მას წუთის წინ დაწერილ ლექსს:
ხანჯალი

ჩემო ხანჯალო, ჯავარდნისავ, მიყვარხარ მეტად.
ცივო, ელვარე ამხანაგო, შენ უმკვეთრესი
შურისგებისთვის ფიქრიანმა ქართველმა გჭედა,
სასტიკ ბრძოლისთვის შენ გლესავდა ლაღი ჩერქეზი.

უნაზეს ხელით მომრთმევი ხარ შენ სახსოვარად,
და სულ პირველად, იმ წუთში განშორებისა,
სისხლის მაგიერ დაგჩენოდა სიბრტყეზე ცვარად
ცრემლი ნათელი_მარგალიტი მწუხარებისა,

და ის თვალები, იდუმალი კაეშნით სავსე
შავი თვალები, დაშტერებით მომჩერებოდნენ,
და, ვით ლაპლაპი მაგ ფოლადის მთრთოლვარე ალზე
ხან ბინდდებოდნენ, ხანაც ისევ გაბრწყინდებოდნენ.

შენ თან დამყვები სიყვარულის მუნჯ საწინდარად,
და მე ღარიბი შენში ვხედავ ძვირფას მაგალითს;
დიახ; უცვლელი, სულით მძლავრი ვიქნები მარად,
ძმაო რკინისავ, შენებრ მტკიცე, შენებრ მაგარი.

1837 წ.

აი, ასეთია ამ ლექსის შექმნის ისტორია.
იმ დროის მოწინავე ადამიანებისთვის ხანჯალს სიმბოლური მნიშვნელობა ჰქონდა, (მას პუშკინმა განსაკუთრებული დატვირთვა მიანიჭა ლექსით). ლექსი "ხანჯალი" დეკაბრისტების აჯანყების წინ ხელიდან ხელში გადადიოდა, როგორც პროკლამაცია.
ნინო ჭავჭავაძე სათუთად ინახავდა გრიბოედოვის ხანჯლების კოლექციას. ერთ-ერთი მათგანი (ლერმონტოვამდე) მან აჩუქა თავის მეუღლის მეგობარს ალექსანდრე ოდოევსკის